Begin 2016 verschijnt het boek ‘De plicht om weerstand te bieden’ van de Franse pedagoog Philippe Meirieu. In eigen land is hij zeer invloedrijk, maar in Nederland is hij nog vrij onbekend. Met een aantal van zijn ideeën konden we al kennis maken in ‘het prachtige risico van onderwijs’ van Gert Biesta. Simon Verwer werd zo aangestoken door het werk van Meirieu dat hij ons benaderde om een vertaling uit te brengen van één van Meirieu’s belangrijkste werken. Inmiddels schiet het vertaalwerk al weer aardig op. Tijd om een paar vragen te stellen aan Simon Verwer, ook nog Denkfiguur en filosofiedocent aan het Hyperion Lyceum.
Q: Wie is Philippe Meirieu?
Wouter Pols, een pedagoog die werkzaam is aan de Hogeschool Rotterdam en een kenner van de Franse pedagogische traditie, schreef laatst de volgende introductietekst die ik niet beter kan verwoorden:
“Philippe Meirieu (1949) is in Frankrijk de meest bekende pedagoog. In elke boekhandel treft men boeken van hem aan, elke Franse leraar kent hem. Meirieu was hoogleraar aan de Universiteit Lumière-Lyon 2. Hij schreef meer dan dertig boeken: wetenschappelijke en opvoedingsfilosofische, maar ook populaire, pedagogische boeken. Hij trad met vele bekende Franse opiniemakers (b.v Finkelkraut, Kintzler, Debray) in discussie, trad als adviseur op van de Franse overheid en was enkele jaren directeur van het INRP (een belangrijk, door de overheid gesubsidieerd pedagogisch onderzoeksinstituut); ook was hij een aantal jaren directeur van de universitaire lerarenopleiding (IUFM) van de universiteit waar hij werkzaam was. Zijn werk is in het Italiaans, Spaans, Portugees en het Arabisch vertaald. Hij is wellicht de meeste bekende pedagoog in Latijnse taalgebied.”
Q: Waarom juist dit boek vertalen?
Het boek ‘Pédagogie : le devoir de résister‘, dat ik voorlopig de werktitel ‘Pedagogiek: de plicht om weerstand te bieden’ heb gegeven, kwam ik op het spoor via het werk van Gert Biesta. Biesta refereert met grote regelmaat naar het werk van Meirieu en dat maakte mij nieuwsgierig. Ik had ook al eerder van Meirieu gehoord toen ik zelf in Frankrijk studeerde tijdens mijn Erasmus-uitwisseling.
Ik ben zijn oeuvre gaan lezen en dit boek sprak mij het meeste aan omdat het zowel op theoretisch niveau als op praktisch niveau op overtuigende wijze een aantal pedagogische concepten aanreikt die herkenbaar, krachtig en intelligent verwoord zijn.
Om een voorbeeld te geven: dit werk gaat over het idee van weerstand bieden. Bij weerstand bieden denk ik in eerste instantie vooral aan mijzelf versus de buitenwereld. Echter, in het werk van Meirieu gaat weerstand bieden meerdere kanten op: een mens dient zowel weerstand te bieden aan de wereld buiten zichzelf (denk aan verwachtingen, eisen, etc.) maar ook aan de wereld die vanuit zichzelf komt (denk aan verlangens, driften, impulsen, etc.). Pedagogiek gaat volgens Meirieu deze voortdurende balanceeroefening en hij beschrijft hoe mensen (leerlingen) in staat kunnen worden gesteld om de kennis, vaardigheden en houding die hierbij horen onderwezen te krijgen.
Bovendien zie ik de vertaling als een aanvulling op het werk van Biesta en specifiek daarbij met name een invulling van de meest abstracte van zijn driedimensionalemodel: de subjectwording (naast kwalificatie en socialisatie).
Zo spreekt Meirieu in een van de hoofdstukken in een tiental uitspraken over ‘de leerling-subject’ waarbij hij verheldert hoe leraren situaties kunnen scheppen waarin leerlingen kunnen groeien als mens. Neem een uitspraak als “Een leerling-subject is in staat om zijn verlangen naar kennis te transformeren naar een verlangen om te leren.” Of “Een leerling-subject kan onderscheid maken tussen wat hij doet en wat hij leert.” In de bijbehorende uitleg gaat hij hier dieper op in en geeft voorbeelden die leraren verder kunnen helpen.
Q: Wat is de kern van zijn boodschap?
De kern van de boodschap van dit boek is dat mensen met een pedagogisch beroep de plicht hebben om weerstand te bieden. Dat weerstand bieden is nodig om ruimte te scheppen voor het kind om als subject in de wereld te kunnen zijn, waarbij hij in vrijheid kan bestaan en vredig samen kan leven met anderen. Meer in algemene zin is Meirieu een progressieve denker die poogt om zowel voorbij de conservatieve visie op opvoeding en onderwijs te gaan, als langs de te sterk kindgerichte visie waarbij men uit het oog verliest dat er ook een wereld is met anderen waar rekening mee moet worden gehouden.
Q: Waarom is dit boek in Nederland van belang?
Nogmaals in de woorden van Wouter Pols. “Meirieu heeft een brede, democratische visie op opvoeding en onderwijs waarin politiek, cultuur en de subjectiviteit van het kind een rol spelen. Voor die visie put hij niet alleen uit de pedagogische traditie, maar ook uit filosofie en wetenschap. De thema’s die hij in zijn werk aansnijdt zijn niet alleen relevant voor ouders en leraren, maar evenzeer voor politici en beleidsmakers. Dat geldt ook voor ons land.”
Hierop aanvullend zou ik zelf nog willen toevoegen dat vanuit mijn eigen perspectief als leraar ik het een erg prettig boek vind omdat het geworteld is in de praktijk van het onderwijzen en teruggrijpt op de pedagogische traditie waarin thema’s als emancipatie, vrijheid, democratie, opvoeding en onderwijs in een begrijpelijke taal uiteen wordt gezet. Ik vind het ook passen bij de huidige beweging waarin leraren als beroepsgroep sterker met elkaar in gesprek gaan over waar we voor staan, wat onze bedoelingen zijn en hoe we deze kunnen bereiken.
Q: Wanneer is het boek klaar?
Ik ben nu, medio juni 2015, op driekwart van de eerste vertaling. Ik werk aan de vertaling naast mijn reguliere werk op school. De eerste vertaling is altijd het snelst omdat je bij wijze van spreken vrij letterlijk overschrijft wat er staat. Het echte werk zit in de tweede ronde. Ik hoop met wat ondersteuning van het Fonds Literair Vertalen voor de jaarwisseling de echte, tweede vertaling af te hebben, waarna het boek in het voorjaar van 2016 zal verschijnen.
Q: Kan ik het boek al reserveren?
Ja, met korting zelfs: https://www.uitgeverijphronese.nl/?p=133